BANANA GHOST: “มีม” ไม่ใช่แค่อารมณ์ขัน แต่คือการเมืองและอคติที่มองผ่านสายตาคนในและคนนอก

(English is below) 

 

BANANA GHOST: “มีม” ไม่ใช่แค่อารมณ์ขัน แต่คือการเมืองและอคติที่มองผ่านสายตาคนในและคนนอก

 

มากกว่าการเป็นภาพ “ขำขัน” ล้อเล่น ที่แพร่กระจายอย่างรวดเร็วในอินเทอร์เน็ต แต่มีมคือ “อารมณ์ขัน” และเป็นประตูที่ทำให้ทุกคนเปิดใจผ่านเสียงหัวเราะ แม้อาจไม่ใช่วิธีที่ดีที่สุดเสมอไป แต่บางครั้งมีมกลับเป็นทางเข้าสู่ประเด็นที่จริงจังได้ เพราะโลกใบนี้ไม่ได้มีเพียงแค่สีขาวและสีดำ

ข้างต้นคือคำตอบของ ตินติน คูเปอร์ ศิลปินลูกครึ่งไทย–อังกฤษ ผู้สร้างชื่อในระดับนานาชาติด้วยผลงานที่เล่นไปมาระหว่างอารมณ์ขันกับการวิพากษ์ ที่นำมีม วัฒนธรรมย่อยบนอินเทอร์เน็ต และป๊อปคัลเจอร์ มาถ่ายทอดเป็นงานศิลปะในนิทรรศการเดี่ยว “BANANA GHOST”

 

ผ่านประสบการณ์ส่วนตัวที่เติบโตมาหลายประเทศ ตั้งแต่สามเหลี่ยมทองคำในประเทศไทย ไปจนถึงฟิลิปปินส์ เนปาล อินโดนีเซีย มาลาวี และยุโรป ที่หยิบยกทั้งมีม พาดหัวข่าว และ TikTok มาสร้างเป็นภาพศิลปะ ที่สะท้อนผ่านทั้งสายตาคนในและคนนอกไม่ว่าจะเป็น Passport bros, They are eating cats — Donald Trump ไปจนถึงหมูเด้ง เพื่อนำเสนอมุมมองภาพซ้อนของภูมิภาคนี้ ผ่านภาษา “แฟนตาซีเขตร้อน”

 

“กล้วยและผี เป็นสิ่งที่พบเห็นบ่อยในการ์ตูน ที่มีความเป็นละครเวทีสูง และมีความตลกอยู่ในนั้น อย่างเช่น เห็นเปลือกกล้วยก็จะนึกถึงมุกการ์ตูน แต่ขณะเดียวกันมันก็ทำให้นึกถึงความเป็นเขตร้อน ส่วนตัวฉันคิดว่าในประเทศเขตร้อนกล้วยมีนัยทางการเมืองของมันอยู่

“เช่นทำให้นึกถึงเรื่องเกษตรกรรม จึงตลกดีที่ว่ามันเป็นทั้งสัญลักษณ์ของความเป็นการ์ตูน ความสนุก และความจริงจังไปพร้อมกัน แล้วก็มีผีเพราะเมืองไทยเชื่อกันว่าในต้นกล้วยมีผีสิงอยู่ ซึ่งคุณสามารถเห็นต้นกล้วยได้ทั่วไปในเมืองไทย เป็นสิ่งที่บ้านๆ และเป็นความธรรมดาของต้นกล้วย”

ตินตินอธิบายเพิ่มเติมว่า ในนิทรรศการ “ผีกล้วย” ยังมีการอ้างอิงถึงวิญญาณและสิ่งแปลกประหลาดเหนือโลกอย่างอื่นด้วย
“เพราะฉันเติบโตในประเทศไทยและประเทศอื่นๆ ซึ่งฉันโชคดีมากเพราะได้เติบโตมาในยุคที่แต่ละประเทศแตกต่างกันมาก ในยุค 80-90 ครอบครัวเราเคลื่อนย้ายเยอะมาก ตอนที่ฉันเป็นเด็กได้ย้ายจากฝรั่งเศสไปยังแอฟริกา ไปฟิลิปปินส์ซึ่งเป็นประเทศที่มีความเป็นคริสต์สูงมาก แล้วย้ายจากฟิลิปปินส์มายังประเทศไทย

“ซึ่งแต่ละพื้นที่แตกต่างกันเสมอ มันเลยมีองค์ประกอบที่ปะทะและขัดกันโผล่ออกมาในงานของฉันบ่อย หากไม่ใช่เป็นการปะทะกันของสี ก็จะเป็นการปะทะทางความคิด ดังนั้นตัวงานเลยไม่ค่อยลื่นไหล แต่มักจะเป็นการสะดุด ตัดฉับมากกว่า”
นอกจากภาพซ้อนของแฟนตาซีเขตร้อนผ่านสายตา “คนใน” ที่มีต่อนักท่องเที่ยว และอคติต่างๆ จากคนในท้องที่แล้ว ขณะเดียวกันศิลปินลูกครึ่งไทย-อังกฤษ ก็สามารถสะท้อนมุมมองของนักท่องเที่ยว และผู้คนตะวันตกที่มองชาวเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ได้เช่นกัน

 

“Passport bro” หนึ่งในปรากฏการณ์บนโลกออนไลน์ ที่ถูกนำมาต่อยอดในงานศิลปะของตินติน กับภาพอุดมคติของกลุ่มนักท่องเที่ยวชายจากประเทศที่พาสปอร์ตมี “อิทธิพลสูง” ที่มักมี “แฟนตาซี” ต่อหญิงเอเชียว่ามีหน้าตาเป็นแบบไหน เช่น เป็นแม่บ้านแม่เรือน ปรนนิบัติสามีดี และยังไม่ถูกแนวคิด “เฟมินิสม์” ครอบงำจนเกินไป จึงเกิดเป็นกระแสในการหาแฟนเป็นสาวเอเชีย แม้ว่าพวกเขาจะมาท่องเที่ยวในระยะเวลาสั้นๆ และความเป็นจริงอาจไม่ได้เป็นดัง “แฟนตาซี” ตามนึกคิดก็ตาม
นอกจากนี้ศิลปินลูกครึ่งอังกฤษ-ไทย ผู้ใช้ชีวิตมามากกว่า 17 ประเทศ ยังนำ “อคติ” และภาพจำผ่านประสบการณ์ส่วนตัวมาต่อยอดและฉายภาพซ้อนผ่านนิทรรศการครั้งนี้

 

“ตอนฉันย้ายไปอยู่เบอร์ลินใหม่ๆ ตอนแรกฉันคิดว่าจะเป็นเมืองที่มีหลายเชื้อชาติเหมือนลอนดอนที่เป็นหม้อหลอมวัฒนธรรมที่น่าสนใจมาก แต่จริงๆ แล้วกลับพบว่ามันกลับปิดมากกว่านั้น เช่น มีคนถามว่าฉันเป็นคนที่ไหน แล้วฉันตอบว่าเป็นลูกครึ่งอังกฤษ เขาก็จะตอบกลับประมาณว่ามีร้านอาหารเวียดนามเยอะ ไปคบเพื่อนที่นั่นสิ

“ฉันก็ตั้งคำถามว่า ทำไมคุณไม่เดินไปคบพนักงานเสิร์ฟเป็นเพื่อนที่ร้านอาหารอิตาเลียนบ้างล่ะ ฉันคิดว่ามันเป็นคำพูดที่ประหลาดดี มันคือการเหยียดแบบทำเป็นหวังดี และฉันเจอสิ่งที่แย่มากกว่านั้นด้วย แม้ว่าคนพูดจะมีการศึกษาสูง เดินทางไปต่างประเทศบ่อยก็ตาม

“ภัณฑารักษ์คนหนึ่งเคยพูดกับฉันว่า รู้ไหม คนไทยซื้อได้ทุกคน น่ารังเกียจมาก ฉันเลยตอบไปว่า รู้ไหมว่าฉันเป็นคนไทย แม่ฉันและยายของฉันก็เป็นคนไทย และคุณกำลังพูดถึงพวกเขาอยู่นะ เธอก็ตอบกลับมาว่า เธอไม่เข้าใจหรอก ฉันเลยตอบกลับไปว่า คุณไปเที่ยวที่ไหนมาถึงได้สรุปออกมาแบบนั้น

“แล้วก็รู้ไหม ผู้ชายบางคนก็พูดเหมือนกันว่าทำไมผู้หญิงไทยถึงได้ซื้อง่าย ฉันโกรธมาก แล้วก็โกรธที่พวกเขาไม่คิดเลยว่า ค่าเงินของพวกเขาสูงกว่ามาก ฉันเลยคิดว่าพวกเขามองหญิงไทยยากจน สิ้นหวังไปหมด เพราะว่าพวกเขาไม่เคยคุยกับผู้หญิงไทยจากหลายชนชั้น หลายบริบท นั่นเป็นเหตุผลว่าทำไมหนึ่งในต้นไม้ในงานศิลปะของฉันด้านหนึ่งชื่อพลอย และอีกด้านหนึ่งถึงชื่อว่าคาเรน”

 

ตินตินอธิบายต่อว่า พลอย เป็นภาพเหมารวมแบบหนึ่งของบาร์เกิร์ล ส่วนอีกด้านก็เป็น คาเรน (Karen) ซึ่งเป็น “มีม” แทนภาพจำคนผิวขาว

ส่วนมุมมองคนไทยต่อชาวต่างชาตินั้น ตินตินถ่ายทอดผ่านงานศิลปะของเธอว่า แม้คนไทยจะเป็นประเทศที่ “เฟรนด์ลี่” เปิดรับนักท่องเที่ยว มีภาพลักษณ์ใจดี แต่ขณะเดียวกันคนไทยกลับมีอคติต่อบางชนชาติ ดังประโยคที่เธอนำมาต่อยอดเป็นงานศิลปะในนิทรรศการครั้งนี้คือ “เจองูเจอแขก ตีแขกก่อน”

หรือภาพของ “หมูเด้ง” ที่ปรากฏในงาน และเป็นภาพสะท้อนของความสุข เพราะหมูเด้งกลายเป็นสัญลักษณ์ของความน่ารักที่ทุกคนเห็นพ้องเป็นเสียงเดียวกัน

 

 

“มีม” ในมุมมองของตินติน จึงเป็นมากกว่าความอารมณ์ขัน แต่คือประตูสู่ความคิดและจิตใจคน

“ฉันคิดว่าอารมณ์ขันเป็นวิธีที่ดีในการเปิดใจคน บางคนอาจจะแค่ขำกับมีม แต่เมื่อกลับไปถึงบ้านเขาอาจจะเริ่มคิดถึงเรื่องการเมืองหลังดูมีมการเมืองก็ได้ ถ้าเราสามารถทำให้ทุกคนรู้สึกได้จากข้างใน ฉันคิดว่ามันก็สามารถเปลี่ยนทั้งขบวนการทางการเมืองได้

“ฉันคิดว่าฉันชอบศิลปะแนว Appropriation มาตลอด และคิดว่า ‘มีม’ เป็นเหมือนที่สุดของศิลปะแบบนั้น เพราะมันคือการนำภาพหนึ่งมาดัดแปลงให้กลายเป็นอีกภาพหนึ่งได้ เช่น เริ่มจากภาพหนึ่ง ทำเป็นมีมเปลี่ยนหัวเปลี่ยนสีเล็กน้อย และเปลี่ยนไปเรื่อยๆ จนภาพมีวิวัฒนาการของตัวเองอย่างต่อเนื่อง ฉันคิดว่ามีมเป็นเหมือนปรสิตที่ฉลาดมาก แทรกเข้าหัวคน ที่ทำให้คนคิดว่าควรจะโหวตฝ่ายขวาหรือซ้ายดี

“บางครั้งมีมติดอยู่ในหัวได้อย่างยาวนาน และบางครั้งก็เป็นมีมที่น่ารัก และฉันเป็นคนที่สนใจเรื่องสมดุลอำนาจมาโดยตลอด และคิดว่าอำนาจคือสิ่งที่สำคัญมาก เพราะส่งผลต่อหลายประเทศ และมุมมองต่อผู้คนที่มีต่อโลก”

เหล่านี้คือ นิยาม ความหมาย หรือคำอธิบาย จากศิลปินผู้ใช้ “มีม” ใช้ไวรัล และพาดหัวข่าวมาเป็นแรงบันดาลใจ ในงานศิลปะที่อบอวลไปด้วยอารมณ์ขันแต่แฝงไปด้วยความหมายมากมาย ที่ความหมายอาจขึ้นอยู่กับผู้มอง ที่อาจทำให้ผู้คนมองคำว่า “มีม” เปลี่ยนไปจากภาพเดิมได้

 

 

---

 

 

BANANA GHOST: Memes Between Humour, Politics, and Prejudice in the Eyes of Insiders and Outsiders

 

More than just humorous images spreading rapidly across the internet, memes represent humour itself, a doorway that opens people’s minds through laughter. While not always the best way, humour can sometimes become an entry point into serious subjects, because the world is never simply black and white.

 

That is how Tintin Cooper, a Thai British artist known internationally for her witty yet critical works, describes her relationship with memes. Her latest solo exhibition, “BANANA GHOST,” transforms memes, internet subcultures and pop culture into an artistic language, a space where humour meets critique.

 

 

Drawing on her own multicultural upbringing, from the Golden Triangle in Thailand to the Philippines, Nepal, Indonesia, Malawi and Europe, Cooper weaves together memes, news headlines and TikTok fragments into layered paintings that reflect the intertwined gazes of both locals and outsiders. Her works reference everything from Passport Bros, They Are Eating Cats – Donald Trump, to Moo Deng, presenting Southeast Asia through what she calls a tropical fantasy lens.

 

“Bananas and ghosts are common motifs in cartoons, theatrical, absurd and funny,” Cooper explains.

“When you see a banana peel, you think of slapstick comedy. But it also reminds me of the tropics. In tropical countries, bananas carry political undertones, pointing to agriculture, economics and colonial histories. So it is funny how the banana can symbolise both playfulness and seriousness at once.

“And ghosts, because in Thailand, people believe spirits live inside banana trees. You can see them everywhere; they are domestic, ordinary and deeply local.”

 

Cooper adds that BANANA GHOST also references other spirits and supernatural elements, drawing from her experiences of growing up between cultures.

 

 

“I grew up in Thailand and many other countries, and I feel really lucky to have lived in such different contexts. In the 1980s and 1990s my family moved constantly from France to Africa, then to the Philippines, which is very Christian, and finally to Thailand. Every place was so different.

“So this kind of clashing element often emerges in my work. There is always a bit of, if not a clash of colours, then a clash of ideas. It is never very flowy; it is more abrupt, more sudden.”

 

Beyond her layered tropical fantasy, Cooper also reflects on the mutual prejudices between East and West. As a Thai British artist, she is equally able to portray both the outsider’s gaze towards Southeast Asia and the insider’s perception of foreigners.

 

“Passport Bros, one of the online phenomena reinterpreted in my work, reflects the idealised image held by certain male travellers from countries with powerful passports. These men often carry a fantasy of Asian women as gentle, domestic, devoted wives, untainted by feminist ideas. The trend has fuelled a movement of men seeking Asian partners, even during short visits, though the reality is often far from the imagined fantasy.”

Having lived in over seventeen countries, Cooper also integrates her personal encounters with prejudice into the exhibition.

 

 

“When I moved to Berlin, I expected it to be as multicultural as London, a melting pot of ideas. But it was actually more closed. Someone once asked where I was from, and when I said half British, they replied, ‘Oh, there are lots of Vietnamese restaurants, you should make friends there.’

“I thought that was such a strange thing to say, what I call friendly racism. I have even heard worse, from educated, well-travelled people. Once, a curator told me, ‘You know, Thai people can be bought.’ It was disgusting. I told her, ‘My mother and grandmother are Thai. You are talking about them.’ She did not understand.

“Some men say similar things, like, ‘Why are Thai women so easy to buy?’ It made me angry, especially since they never think about how their currencies are so much stronger. They look down on Thai women as poor or desperate because they have never spoken to women from different classes or contexts. That is why one of my banana trees is named Ploy, the stereotypical Thai bar girl, and the other side is Karen, representing the Western Karen meme.”

Tintin explains that Ploy represents a familiar stereotype of the Thai bar girl, while Karen refers to the internet meme symbolising the entitled Western woman.

 

She also reflects on how Thai people perceive foreigners. While Thailand is often seen as a friendly, welcoming country with a reputation for warmth, Cooper observes that Thais too hold certain prejudices towards particular nationalities. One Thai phrase she reinterprets in her work captures this sentiment perfectly: “When you encounter a snake and an outsider, strike the outsider first.”

 

The image of Moo Deng that appears in Cooper’s work represents joy, a symbol of cuteness that everyone seems to agree on.

 

To Cooper, a meme is far more than humour; it is a doorway into people’s thoughts and emotions.

 

“I think humour is a good way to open people up. Some may just laugh at a meme, but later at home, they might start thinking about politics after seeing a political meme. If we can make people feel something from within, I believe it can change an entire political movement.

 

“I have always loved appropriation art, and I think memes are the ultimate form of it, because they take one image and transform it into another, changing captions, colours and meanings as they evolve. I think memes are like clever parasites that enter people’s minds and make them think about whether to vote right or left.

 

“Some memes stay in your head for a long time. Some are simply cute. But I have always been interested in the balance of power, and power itself is crucial, because it shapes nations and the way people see the world.”

 

These reflections encapsulate Tintin Cooper’s artistic language, one that uses memes, virality and headlines as both medium and message. Her works are filled with humour, layered meaning and subtle critique, inviting viewers to reconsider what a meme can be, and how laughter itself can become a political and emotional act.